Bu araştırdığım en ilginç hikayelerden biri İzmirli Deveci Hacı Ali’nin Vahşi Batı’da Hi Jolly efsanesine dönüşmesinin öyküsüdür.
Bizim Deveci Ali’nin başrol oynadığı olaylar dünyanın her ucuna ulaşmıştır. Sultan Abdulmecit deve hediye etmiş, Hacı Ali ve develeriyle Vahşi Batı’ya uzanmış, Cowboy’larla beraber Apachelerle mücadele edilmiş, Develer Amerikan İç Savaşı’nda dahi rol oynamış, Deve çobanı Hacı Ali’nin Amerika mecarası Holywood filmlerine ve Red Kit çizgi romanlarına kadar uzanmıştır. Hatta rivayete göre Camel sigara paketindeki deve Hacı Ali’nin develerinden biridir.
Herşey Vahşi Batı’da başlar…
1850’lerde Jeffersan Davis Amerikan Savaş Bakanı iken Amerika’da develerin kullanılması gerektiğine inanır. Niye mi?
Amerikan Savaş Bakanı Davis develerin Vahşi Batı çöllerine uyum sağlamasının yanı sıra askeri açıdan da atlı birliklere üstünlük sağlayacağı inancındadır. Sonunda 3 Mart 1855’de Amerikan Kongresinin onayı alınarak 30.000 Dolar bütçeyle Amerika Develi Birliklerinin kurulmasına karar verilir.
Bu karar sonrasında ileride meşhur bir Amiral olacak David Nixon Parker kumandasındaki “USS Supply” isimli gemi, 1855’in 4 Haziran’ında develeri temin etmesi için İstanbul’a doğru yola çıkar. Deve programını yürütecek olan Binbaşı Henry Wayne da gemidedir. Böylece deve programının Osmanlı’ya uzanan ilginç hikayesi başlar.
Parker ve Wayne, önce İngiltere’ye uğrarlar, Londra’daki hayvanat bahçesindeki develeri incelerler. İngiliz meslektaşlarından, develerin orduda kullanılmasının nasıl faydaları olduğunu konusunda görüş teatisinden bulunduktan sonraki durakları Osmanlı’nın başkenti İstanbul’dur.
Osmanlı arşiv kayıtlarında çıkan belgelerde “Amerikalılar’ın Meksika ve California kıt’larında develerden istifade etmek istedikleri ve Mösyö David kumandasında bir gemi göndererek deve satın almak talebinde bulundukları” söylenir.
Sultan Abdülmecid ise talebin yerine getirilmesinin padişahın şanından olduğunu söyleyerek deve satışına izin vermenin yanı sıra Amerikalılar’a en iyi develerinden ikisini hediye eder. Amerikalıların bu hediye karşılığında kullanılmamış Amerikan iki tüfeğine Sultan Abdülmecit’e hediye ettikleri bilinmektedir
Amerikan kafilesi bu sırada Osmanlı’nın İngilizlerle beraber Kırım’da Ruslara karşı savaştıklarını ve savaşta develerin kullanıldığını öğrenir. Savaşta develerin kullanım alanlarından etkilenen Amerikalı Subaylar daha fazla deve almak için İzmir’e yola çıkar. Fakat develer hakkında hiçbir bilgisi olmayan Amerikalılar İstanbul hediye aldıkları develeri gemiye yüklemekte dahi zorlanır. Gemi yükleme hadisesi Amerikan raporlarına aşağıdaki resim ile yansır.
İzmirli Deveci Hacı Ali kimdir?
Amerikalılar İzmir’den iki deveci işe alırlar. Bunlardan biri de Deveci Ali’dir. İzmir’de yaşayan Hacı Ali’nin annesi Suriyeli babasının ise Yunanistan doğumlu olduğunu biliyoruz. Doğduğundaki ismi Philip Tedro olmasına rağmen kendisi Müslümanlığı seçmiş ve Hacca giderek Hacı olduktan sonra Hacı Ali ismini almıştır.
Bu süre içerisinde Amerikalılar adını telaffuz edemediklerinden dolayı kendisini ‘Hi Jolly’ olarak çağırmaya başlarlar. ‘Hi Jolly’ efsanesi de böyle başlar
(Solda) Gerçek hayattaki Hacı Ali (Sağda) Filmlerdeki Hacı Ali karakteri
İzmir’den alınan diğer deve bakıcısı da Rum George’dur. Bundan sonra kafile Mısır’a yola çıkar. Mısır da başka deveciler işe alınır. İlginç bulduğum hususlardan biri ise Amerikan kayıtlarında etniği Türk olarak kabul edilen İzmirli Rum George ve Hacı Ali’nin diğer devecilerin aksine her zaman Amerikalılarla eşit maaş almasıdır. Diğer arap deve bakıcılarının maaşının ise bizim devecilerin yarısı kadar olmasıdır.
USS Supply gemisi ilk seferinde Mısır ve Tunus’a uğrar ve değişik ırklardan damızlık 33 deve daha kafileye katılır.
14 Şubat 1986’da İzmir dönüş yoluna çıkan kafile 14 Mayıs 1986’da Texas’ın İndianola limanına ulaşır. Bu seferden sonra USS Supply gemisi bir yolculuğa daha çıkacak 41 deve daha satın alacaktır.
New Mexico Eyaletine konuşlanan yeni kurulan Amerikan Deve Birlikleri 1856 senesi ile Amerikan iç savaşının başladığı 1861’ye kadar 4 ayrı keşif seferi yaparlar. Bu süreçte Apachelerin yoğun yaşadığı bölgelerden geçiş yolları araştırıldığı gibi kurye ve nakliye işlerin de deve birlikleri de görev alır.
İnsan Apache’lerin deveyle ilk karşılaştıklarından düşündüklerini merak etmeden duramıyor?
İşte Güneybatı Geçidi isimli Western filminde de develerin keşif yolculuklarından bir konu alınmış olup deveci karakterine ismi bizim Hi Jolly’dir. Aynı şekilde birçok Red Kit çizgi romanında da bizim deve sürücüsü Hi Jolly karakterini görebilirsiniz.
Amerikan raporlarında yer alan üstün performanslara ve kimsenin gidemediği yerlere gidebildikleri rapor edilmesine rağmen iç savaşın başlaması ile Amerikan deve birliği dağıtılmıştır.
Develer Hayvan açık artırmayla satılmış, bir kısmı hayvanat bahçeleri, sirkler ve madencilik şirketlerine satıldığı gibi bir kısmı doğaya kaçmıştır. Bir kısmı da Hacı Ali tarafından satın alınmıştır. Diğer bir kısmı da Konfedarasyon ordusunda kullanılmıştır.
Konferadasyon ordusuna katılan develerin en meşhuru Old Douglas’tır. Old Douglas 43 Piyade Birliği’nin Maskotu olması yanı sıra Ordu bandosunda görev yapmış, piyadeler ile birlikte şehitliğe gömülmüştür.
Bu arada ilginç bir olay yaşanır. Bir şekilde Konfederasyon ordusunda develerin görev yaptığını öğrenen Siam Kralı Mongkut’un, Amerikan Başkanı Abraham Lincoln’e mektup yazarak develere karşı kullanılmak üzere fillerini hediye olarak göndermeyi önermiştir. Lincoln kibar bir şekilde fil teklifini red etse de insan bir de filler Vahşi Batı’ya gelseydi tam olurdu demeden edemiyor.
Siam Kralı Mongkut ve Filleri
Develeriyle birlikte Arizona’da kalan Hacı Ali, o sıralar tanıştığı Gertrudis Serna adında Meksikalı bir hanımla evlenip, kendi yuvasını kurar. Çiftin iki çocukları olur.
Zamanla Amerika’nın en meşhur devecisi olur ama işleri bir süre sonra iyi gitmemeye başlar. Arizona’nın Quartzsite kasabasına yerleşen Hacı Ali, burada Amerikan Hükümeti için görevler yapmaya devam ettiği gibi altın aramacılığı da yapar. Çölde kaçak develeri yakalar. Jackass Mail isimli posta servisinin Kevin Costner kült filmi Postman’a da ilham kaynağı da ilham kaynağı olduğu söylenir.
Halk tarafından sevilen bir kişilik olan Hacı Ali 1902’de öldüğünde çoktan bir folk kahramanı olmuştur. Bugünkü Quartzsite kasabasının simgesi olarak kabul ediliyor.
Quartzsite’daki mezarı ölümünden 30 sene sonra anıt mezarı dönüştürülür. Anıt Mezar’ındaki Hi Jolly’nin son kampı olarak anılan mezarda piramit şeklinde bir anıt ve bakırdan bir deve heykeli bulunmaktadır.
Hi Jolly Festivali ve Hi Jolly Şarkısı
Bizim Deveci Ali adına yazılan Hi Jolly şarkısı bir Amerikan folk şarkısına dönüşmüştür. Halen Quartzsite’daki birçok dükkanın ismi Hi Jolly olduğu gibi her sene 10 Ocak’ta Hacı Ali/Hi Jolly Festivali düzenlenir.
Günümüzde, Amerika”nın Güneybatısında halk arasında hala Ay ışığı altında kırmızı bir deve, korkusuz binicisiyle sabaha kadar çöllerde koşturduğuna ilişkin bir hikaye anlatılır.
Hi Jolly yeni deve sürücüsü Hacı Ali Şarkısı
Camel Sigarasının Hikayesi ve Camel Sigarasında Deve Resminin Anlamı
Son olarak bu Hi Jolly anıtı ile Camel Sigara Paketi’ne bakmanızı istiyorum. Bu konuda net bir kaynak bulamasam da bana tesadüf gelmedi sizce?
Bir rivayete göre Camel Sigarası’nın üzerindeki logo yani deve, Hacı Ali’nin develerinden esinlenerek yapılmıştır.
Diğer bir rivayete göre ise Osmanlı Sultanı tarafından İç Savaş bittikten sonra dört adet deve daha hediye edilmiştir. Bakıcıları Rasim Efendi eşliğinde bunlar ABD’ye gelmiştir. Bu develerden biri olan “Yaşlı Joe” isimli bir devede sirkte bedava sigara dağıtmaktadır. İşte diğer rivayete göre ise bedava sigara dağıtan sirk devesi Yaşlı Joe Camel sigarasının logosu olmuştur.
En eski Camel sigara reklamlarında dahi Türk tütünü ibaresi geçmektedir çünkü o zamanlar Türk Tütünü bugünkü Küba Purosu gibi havalı ve lüks kabul edilir.
Dünyanın ne kadar olabileceğine ilişkin hikayemizi sevdiniz mi?
Yorumlarınızı lütfen Youtube kanalımız aracılığıyla bize iletiniz.
Youtube kanalımıza abone olarak bizi takip edebilirsiniz.
Kullandığım bazı kaynaklar
https://en.wikipedia.org/wiki/Hi_Jolly
https://en.wikipedia.org/wiki/Douglas_the_camel