Tarih hak ettiği saygıyı görememiş insanlarla doludur. Bunlardan biri Seretse Khama’dır. Seretse zamanının en cesur ve ilham veren liderlerinden biri olmasına rağmen ve bence Nelson Mandela’dan daha önemli olmasına rağmen isminin pek bilinmemesi üzücüdür
Hadi gelin bu açığı kapatalım ve aşkı için Afrika’ya ve Batılı güçlere meydan okuyan sürgün edilen hatta krallık tacından vazgeçen ama ülkesini de bırakmayan ülkesini dünyanın en fakir 2. Ülkesi olmaktan kurtaran Afrika’nın en romantik ve başarılı liderini biraz daha tanıyalım.
Seretse Khama Kimdir?
Seretse’nin ilk sınavı hayatının aşkıyla ilgilidir.
Esasında doğuştan Botswana kralıdır… Seretse Khama ama beyaz bir kadın ile evlendi diye yıllarca onu İngilizler ülkesine sokmamış ve krallıktan aşkı yüzünden vazgeçmeye zorlamıştır. Krallık ünvanını bırakmış ve ama ülkesini bırakmamış Seretse. 1966 ülkesinin bağımsızlığını kazandırdığında Botswana ilk devlet başkanı olmuş. Botsvana ülkesini uyguladığı doğru politikalarla dünyanın en fakir ikinci ülkesi olmaktan kurtamıştır.
Ülkesinde siyah beyaz ayırımı hiç olmamıştır. Şimdi ülkesinde kişi başı gelir 18.000 dolar ve Afrika’nın en barışçıl ülkesi ve en istikrarlı ülkedir. Yolsuzluk endeksine göre ülkede yolsuzluk İtalya Yunanistan dahil çoğu AB ülkesinden azdır.
Hem ülkesini kurtarışıyla ve hem de aşkıyla tüm dünyaya örnek olmuştur.
Öncelikle biraz Botsvana Tarihi
Botsvana bugünlere nerelerden geldi?
Hikayemiz Botsvana’da 1921 senesinde başlıyor. O sıralar Bechuanaland adıyla anılan bugünkü Botswana İspanya’dan büyük Fransa’dan küçük bir yüzölçüme sahiptir.
Ülkenin %70’ini Kalahari çölü oluşturur ve geri kalanının nerdeyse tamamı ise Savanna ve otla kaplı kaplı arazidir. Ülkenin toprakları tarıma elverişli olmadığından bu ülkenin halkı eskiden beri hayvancılıkla uğraşmaktadır.
1921’de Seretse doğduğunda ülkenin nüfusu 125.000 kişi kadardı ve dağınık kabileler halinde yaşıyorlardı.
Güney Afrikalılar birkaç kez ülkelerini işgal etmeye kalkmış ise de az nüfuslarına rağmen tüm kabileler birleşip işgale engel olmuşlardı. Ama sayıca üstün Güney Afrikalılara karşı ülkelerini uzun süre savunamayacaklarını anlayan halk İngiliz Kraliçesine sığınmış ve ülke bir İngiliz Mandası haline gelmiştir.
1900’lerin başında Botswana ülkesini hiç kimse ciddiye almıyordu. Güney Afrika ve diğer komşular ile yaşanan savaş ve çatışmalar nedeniyle ülkenin halkı yıpranmış ve çok fakirdi. Doğal kaynakları olmadığı düşünüldüğünden ülkeye ciddi bir kaynak da aktarılmıyordu. Ülkeye daha çok İngiliz topraklarını birleştiren bir geçiş yolu muamelesi yapılıyordu.
Ülke o kadar önemsenmiyordu ki İngilizler ülkeye hiç yatırım yapmadığı gibi ülkeyi yönetecek bir başkent bile belirlememişti. Ülke komşu Güney Afrika’daki Mafeking şehrinden yönetiliyordu.
Botsvana 1966’da bağımsızlığını kazandığında ülkede hastahane yoktu, sadece 12 km asfalt yolu vardı, insan kaynakları zayıftı sadece 100 lise mezunu ve 22 üniversite mezunu vardı ve halkının çoğu okuma yazma bilmiyordu.
Seretse’nin kurucu liderliğinde Botswana baştan aşağı değişmiştir. Ama önce biraz Afrika kıtasını sağlayan aşktan bahsedelim?Aşkı için niye sürgün edildi? Krallık tacını niye aşkı için neden bıraktı?
Seretse Khama ve Ruth Williams Aşkı
1925’de babasının ölmesi neticesinde Botsvananın kralı Seretse olmuştur. Daha 4 yaşında olduğundan ve görevi geçici olarak amcası Tskedi üstlenmiştir. Amcası vekaleten Seretse’nin ülkesini yönetirken çocukluğunu Güney Afrika’da yatılı okullarda geçiren Seretse, Güney Afrika’daki eğitimini tamamlamış ve hukuk eğitimi almak ve avukat olmak için İngiltere’ye gitmiştir.
Bu sırada 1946 senesinde Londra’da tanıştığı Lloyds şirketinde bir katip olan Ruth Williams’a aşık oldu.
İşte bu aşkla beraber kimsenin önemsemediği toprak olarak büyük ama fakir ülke birden Afrika siyasetinin göbeğine oturmuştur.
Seretse’nin aşık olduğu Ruth’un beyaz olması o zamanların ırkçı siyasetinde kabul edilemeyecek birşeydir.
Krallığındaki kabileler de bir yabancıyı kraliçe olarak istememektedir. Güney Afrika’nın ırkçı yönetimi ise siyahlar ile beyazların ayrı yaşaması gerektiğini savunduğundan, komşu ülkede siyah bir kıralın beyaz kadına evlenmesine şiddetle karşı çıkmaktadır.
İngiltere ise Güney Afrika’dan gelen Uranyum ve Altına şiddetle ihtiyaç duyduğundan Güney Afrika’nın her talebine evet demektedir.
Seretse büyük devletlerden gelen baskılar nedeniyle daha en başta evlendirme memuru bulamaz sonunda müteavazi bir nikahla evlenir.
Ama evlenmeleri dahi kabul edilmez. Seretse’nin Kral vekili amcası evliliklerinin geçersiz olduğunu ve hemen eve dönmesi gerektiğini beyan eden bir bildiri yayınlar. Komşu ülkelerin yönetimleri de bu siyah beyaz evliliğinden hoşnut değildir. En ağır tehdit Güney Afrika’dan gelir. Botswana’yı işgal etmekle tehdit ettiği gibi ülkesinde bulunan Botswana yönetim merkezine Kralın girmesini yasaklar.
Seretse ülkesini döndüğünde halkını ikna etmeyi başarsa da dünyayı ikna edemez.
Sorunlar burada bitmez. Eşinin de halk tarafından sevilmeyi başlaması ile amcası ile arası açılır. Amcası ve taraftarları kabilelerini terk eder.
Seretse Khama’nın Sürgünü
İngilizler ise Güney Afrika’nın baskısına dayanamayarak Seretse’yi ülke yönetiminden ayırmak için gizli bir plan yaparlar. 1951 yılında Londra’ya Seretse’yi ülke meselelerini görüşmek için Londra’ya çağırırlar ve fakat İngiltire’den ayrılmasına izin vermeyerek Seretse’yi ülkesinden ve eşinden ayırdılar.
Bu sırada hamile olan eşi Ruth’a Botswana halkı sahip çıkar. İngiltere’ye birçok kez elçiler yollayan Botswana halkı krallarını geri alamaz. Seretse’nin sürgünün 1. Yılında Ruth ve Seretse Londra’da birleştikten sonra bir daha asla ayrılmazlar. Yıllar sonra aşkları Birleşik Krallık isimli bir aşk filmine konu olacaktır.
Seretse Ülkesi’ne Nasıl Geri Döndü ve Ülkesini Nasıl Kurtardı?
Sürgünde yıllarında Seretse de boş durmaz. Bu dönemde hem halkının bağımsızlığı planlar hem de halkının maden haklarının elinden alınmaması için lobi yapar. Seretse ülkesinin zenginliklerini bilse de bu bilgilerin İngilizlerden başarılı şekilde saklamasını sağlar.
Bu arada İngilizlerin halkını küçümsemesinden yararlanarak ülkesinin maden haklarını hukuken garanti altına alarak tam bağımsızlığının temellerini atar. Sonuçta avukattır ve İngilizlerin kurallarını iyi bilmektedir.
Ruth bir süre sonra yeni doğan çocuğuyla eşinin yanına Londra’ya dönmüş ve eşinin yanında ona destek olmaya başlamıştır. Çift hayatlarını boyunca bir daha ayrılmayacaktır.
İngilizler sonunda kamuoyu baskısına ve Botswana halkının inatçılığına yenilir. Seretse’nin krallık ünvanını bırakması karşılığında ülkesine 5 sene sonra izin verirler. Çift sürgünden Londra’daki sürgünden ancak 1956 yılında dönebilecekti.
Botswana’nın Bağımsızlığı
Taçına bırakarak kral olmadan döndüğünde halkı onu hiç yalnız bırakmaz. Amcası da Tskedi de Seretse’ye destek olmak için krallıktan vazgeçer. İngilizler Seretse’nin kuzenini kral olarak tanısalar da halk onu da hiçbir zaman kabul etmeyecek ve İngilizler’e direnecektir.
Sürgünde geçen yılları onu bir kahraman yapmıştır. 1961 senesinde siyasi çalışmalarını olgunlaştırarak Botswana Demokratik Partisini kurar ve 1965 senesinde ülkesinin bağımsızlık mücadelesini kazandığında artık bir kıral olarak değil bir Cumhurbaşkanı olarak ülkesini yönetmektedir. Kendisini 5 yıl boyunca sürgün hayatı İngiltere’nin Kraliçesi ise açık farkla seçimleri kazanmasının ardından Seretse’yi Şövalye ilan eder.
O kimseye kin duymaz. Her anlamda Afrika’nın fakirinin fakiri olan ülkesini kalkındırmak için çalışmalara başlar. Her anlamda siyah beyazın, kadın erkeğin eşit olduğu bir demokrasi kurar. Hukukun üstünlüğünü ve serbest piyasa ekonomisini benimser.
Artık ülkesinin de zenginliklerini yer altından çıkarmak gerekmektedir. Saklanan elmas madenleri gün yüzüne çıkartılır. Şimdi hikayenin özü elmasları varmış diyebilirsiniz ama sizden düşünmenizi istiyorum gerçekten yer altındaki zenginlikler kaç ülkeye, huzur ve mutluluk getirdi, Libya, Irak, Angola, Nijerya, Kuveyt, Bolivya ya da İran’ın halkı mutlu ve özgür mü sizce?
Botswana Elmas Madenleri diğer ülkelerden farklı nasıl kullandı?
Öncelikle halkı devlet yönetmek şöyle dursun çoğunluğu okuma yazma bilmediğinden devletin yönetimi için yeterli teknik bilgiye sahip uzmanlar getirildi. Botswana’da devlet işleri vatandaş olsun olmasın hep yetkin insanlara verildi.
Hiçbir koşulda ayrımcılık ve kabilecik yapılmadı. Bu gelenek sayesinde Botswana’da bugün bile yolsuzluk Avrupa’nın gelişmiş ülkelerinden örneğin İtalya, İspanya, Yunanistan’dan azdır.
De Beers ve Botswana
Öncelikle doğal kaynakları kimseye ya bir zümreye peş keş çekilmedi uzun vadeli antlaşmalar yapıldı. Botswana’daki tüm madenlerde Botswana devleti ve DeBeers eşit ortaklardır. Bu sebeple Botswana maden gelirlerinin %75’i Botswana’ya kalmaktadır. Ayrıca Botswana dahil 40 ülkede maden işleten DeBeers şirketinin %15’i Botswana devletindir. DeBeers’in yönetimde söz sahibi olan Botswana ayrıca DeBeers’in faaliyet yaptığı her ülkenin karına ortaktır.
Ayrıca bu dünya devi şirketin yönetimde söz sahibi olduklarından elmas kesme gibi katma değeri yüksek işler Botswana ülkesine taşınmıştır. DeBeers’in dünya çapında çalışanlarının nerdeyse 3/1 Botswana’da ikamet etmekte ve bu ülkeye katkı sağlamaktadır. Böylece madenlerden kazanılan ülkede kaldığı gibi kaliteli bir işgücü yaratılmıştır.
Botsvana’nın Ekonomik Gelişimi
Ülkelerinde olmayan sağlık sistemi, altyapı, okul sistemlerini hızla bitirdiler. Bağımsızlıktan sonra ancak dış yardımlarla ancak geçinen Botswana bağımsızlığın 7 sene sonra bütçe fazlası vermeye başlamıştı.
Zimbabwe’nin bağımsızlığına ilham veren Botswana, bu dönemde döneminde tüm komşuları en az 15 sene iç savaşlarla uğraşırken Afrika’da huzurun ve mutluluğun kalesi olmuştur. Seretse’nin ekonomik politikaları da sonuç vermiş Botswana 3 sene boyunca her sene ortalama yüzde yedi büyümüştür.
1980 yılında Pankreas ölene kadar ülkesinde ve uluslararası camiada saygın bir lider olarak 1980’e kadar devlet başkanlığını görevini sürdürdü. Bugün ülkesi Afrika’nın en eski ve kesintisiz demokrasisi olarak bilinir ve ekonomileri dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerindendir.
İşten size bir aşkı, zamanında dünyanın en fakir 2. Ülkesinin geçirdiği değişimi ve muhteşem bir lider olan Seretse Khama’yı daha da ilginç bir hikaye dinlemek isterseniz size Ruanda’nın hikayesini okumanızı öneririm. 1994’te birbirini öldüren bu halkın nasıl değiştiğini görmek beni çok şaşırtmıştı.
Az bilinen gerçek hikayelerde görüşmek üzere…
Yorumlarınızı lütfen Youtube kanalımız aracılığıyla bize iletiniz.
Youtube kanalımıza abone olarak bizi takip edebilirsiniz.
Kaynaklar
FACTORS THAT CONTRIBUTED TO THE ECONOMIC SUCCESS OF BOTSWANA by Charles Andrew Barclay B.A., Brock University, 2008 https://core.ac.uk/download/pdf/56373806.pdf
Botswana De Beers Partnership report https://www.debeersgroup.com/reports/socio-economic-impacts/botswana
Diamonds Are Forever in Botswana https://www.nytimes.com/2008/08/09/business/worldbusiness/09nocera.html
Seretse Khama https://tr.wikipedia.org/wiki/Seretse_Khama
Changing income inequality and structural transformation The case of Botswana 1921-2010
Ellen Hillbom and Jutta Bolt https://www.wider.unu.edu/sites/default/files/wp2015-028.pdf
Görseller küçük bir Botswana macerası… bölüm 1 https://www.youtube.com/watch?v=YEquraZUKlA
Gaborone, Botswana https://www.youtube.com/watch?v=9KkqVCWZTBA